Een belangrijk – en vaak onderschat – aspect van verlichting is de kleurweergave. Met kleurweergave wordt bedoeld de nauwkeurigheid waarmee licht de kleuren van voorwerpen in de omgeving van de lamp weergeeft. Hoe meer het licht kleuren ‘vertroebelt’, des te slechter de kleurweergave. Kleurweergave zegt dus iets over de ‘echtheid’ van kleurwaarneming en de sfeer-ervaring van verlichting.
Kleurtemperatuur (Eenheid: Kelvin) is een indicatie voor de kleurwarmte van het uitgestraalde licht. Bij kleurweergave gaat het echter om het effect van het uitgestraalde licht op kleuren in de omgeving. Twee lampen waarvan het uitgestraalde licht identiek oogt, kunnen toch een heel andere kleurindruk achterlaten op objecten die ze verlichten.
Straatverlichting
Een voorbeeld om de betekenis van kleurweergave aan te geven: oranje straatverlichting laat een uitgesproken slechte kleurweergave zien. Alle kleuren in de omgeving van de natrium straatlantaarn krijgen een oranje zweem; vrijwel geen enkele kleur is nog herkenbaar zoals die bij daglicht wordt ervaren. Tegenovergesteld aan oranje straatverlichting is verlichting in ruimtes waar een nauwkeurige kleurweergave vereist is. Denk hierbij aan een kantoor, drukkerij of supermarkt. Iemand zonder theoretische kennis over licht, zou misschien spreken van ‘troebel’ (slechte kleurweergave) en ‘helder’ (goede keurweergave).
Slechte en goede kleurweergave. Links de slechte kleurweergave die oranje straatlantaarns achterlaten, rechts de uitstekende kleurweergave van verlichting in een supermarkt.
CRI-index
Kleurweergave wordt meestal berekend aan de hand van de CRI-index, waarbij de kleurweergave wordt aangegeven met de eenheid Ra. Hierbij staat 0 Ra voor de laagst haalbare kleurweergave (pikzwart) en 100 Ra voor de best haalbare kleurweergave (helder wit).
Gebruikelijke CRI-waarden
De eerder genoemde oranje straatverlichting heeft een CRI-waarde van minder dan 60 Ra. Praktisch bruikbare verlichting voor thuis en op de werkvloer zit in tussen de 70 en 90 Ra. Op kantoor is 80 Ra gemiddeld. In supermarkten geldt ongeveer 90 Ra als geschikte waarde voor kleurweergave. Logisch, want in de supermarkt klanten moeten de kleur van etenswaren natuurlijk goed kunnen zien.
Voor gebruik in huis wordt meestal een CRI-waarde van 75 tot 80 Ra aangehouden. Een betere kleurweergave wil niet zeggen dat het licht ook als huiselijker en sfeervoller wordt ervaren, integendeel. Een hele hoge CRI-waarde levert misschien levensechte kleuren op, maar zal een ruimte niet sfeervoller maken. Witte LED-verlichting van goede kwaliteit heeft een CRI-waarde van tussen de 75 en 95 Ra en is op dat vlak vergelijkbaar met traditionele verlichting. Het gaat erom een goede balans te vinden tussen sfeer en goede waarneming, afhankelijk van wat het doel is van de verlichting.
Kleurenspectrum
De CRI-waarde zegt iets over kleurwaarneming en sfeer van wit licht, maar zegt zeker niet alles over de totale lichtervaring. Minstens zo belangrijk is bijvoorbeeld het kleurenspectrum dat licht uit een lamp bestrijkt. Een TL-lamp van rond de 80 Ra wordt door de meeste Noord-Europeanen als veel minder gezellig ervaren dan een witte LED-lamp met dezelfde CRI-waarde. Dat heeft te maken met de kleurtemperatuur (TL is relatief koud licht) en met de kleuren binnen het kleurenspectrum die het licht uitstraalt.
LED-verlichting is in het kleurenspectrum bijvoorbeeld goed vertegenwoordigd binnen de meeste golflengtes die de mens kan waarnemen, met een ondervertegenwoordiging van rood en een uitschieter naar blauw. Dit terwijl de TL-lamp heel duidelijk op een tweetal smalle golflengtes ‘piekt’: blauw en groen. De rest van de golflengtes ontbreken vrijwel. Ook hierdoor wordt TL-licht vaak als onnatuurlijk en koud ervaren.
Hieronder: het kleurenspectrum van LED (boven) en TL (onder) verschilt enorm, terwijl de CRI-waarde gelijk is.
Ouderwetse gloeilamp
De ouderwetse gloeilamp wordt overigens nog steeds het meest gewaardeerd als het gaat binnenverlichting voor thuis. Gekeken naar het vertegenwoordigde kleurenspectrum is dat niet verwonderlijk: de opbouw lijkt verdacht veel op die van daglicht, met wat meer rood en minder blauw voor het ‘gezellige’, warme effect. De ontwikkeling van LED lijkt echter niet te stuiten en het zal vermoedelijk niet lang meer duren voordat de gloeilamp is vergeten.
Het volgende artikel in deze serie over licht, gaat over de kracht en opbrengst van het uitgestraalde licht. We gaan dan dieper in op lichtgrootheden als lichtstroom, lichtsterkte en verlichtingssterkte. Ook deze eigenschappen zijn van invloed op het effect dat verlichting heeft in een bepaalde ruimte.
Vragen over de verlichting die bij uw wensen past? De experts van J&H Licht en Geluid helpen je graag verder. Neem nu contact met ons op.