Eén van de belangrijkste kenmerken bij het aanschaffen van (LED)-verlichting is de kleurtemperatuur. Kleurtemperatuur is de variatie in het uiterlijk van licht en zorgt ervoor dat licht ‘warm’, ‘koud’ of ‘neutraal’ oogt. Iedere situatie, thuis, op het werk of in een openbare ruimte, vraagt om een juiste beoordeling van de benodigde kleurtemperatuur. Niemand zit immers te wachten op te ‘koud’ licht in de woonkamer en te ‘warm’ licht in een werkplaats. Bij de aanschaf van LED-verlichting is het daarom van groot belang om rekening te houden met de kleurtemperatuur van de lamp.
Warm en koud licht
Wanneer is licht ‘koud’ en wanneer ‘warm’? Wat wij ervaren als ‘koud’, ‘wit’of ‘warm’ licht, hangt samen met de golflengte van het uitgestraalde licht. Aan de ene kant van het spectrum bevindt zich rood licht, de warmste kleur. Rood licht kenmerkt zich door lange golflengte en een lage kleurtemperatuur. Helemaal aan de andere kant van het spectrum bevindt zich het koude blauwe licht, met een korte golflengte en hoge kleurtemperatuur. Gemiddeld ‘wit’ daglicht bevindt zich precies in het midden van het kleurtemperatuur-spectrum.
Kleurtemperatuur in Kelvin
Kleurtemperatuur wordt uitgedrukt in Kelvin (K). Hoe hoger het aantal Kelvins, des te blauwer het licht is, dus hoe koeler het licht aandoet. Hoe warmer het licht oogt, des te meer het neigt naar de rode kant van het spectrum en hoe lager de K-waarde.
Hieronder enkele voorbeelden van verschillende lichtbronnen en de gemiddelde kelvin-waarde die er voor staat.
Kaarslicht: 1200K
Ouderwetse gloeilamp: 2800K
TL-lamp: 4000K
Daglicht: 5500K
Computermonitor: 6500K
Bewolking: 7000K
Schaduwplek op bewolkte dag: 10000K
Xenonverlichting met blauw/paarse gloed: 12000K
Blauwe LED-aquariumverlichting: 16000K
Welke kleurtemperatuur kiezen?
LED-verlichting is in uiteenlopende kleurtemperaturen verkrijgbaar. De grootste uitdaging ligt doorgaans in het kiezen van de juiste neutrale kleurtemperatuur, dat wil zeggen: de juiste kleur ‘wit licht’. Voor toepassingen in huis, detailhandel en de gemiddelde kantooromgeving, ligt de ‘witte’ kleurtemperatuur tussen de 2700K en 4000K; ergens tussen gedimd gloeilamplicht en TL-licht in. Warmer dan gedimd gloeilamplicht wordt meestal als té rood ervaren, kouder dan TL als te blauw (ongezellig, koud).
Kwestie van smaak
Waar in een kantoor TL-licht van 4000K meestal nog wel wordt geaccepteerd omdat het bij daglicht in de buurt komt en het menselijk oog er goed bij kan waarnemen en werken, zal een dergelijke kleurtemperatuur voor huiselijke toepassingen bij vrijwel niemand in de smaak vallen. Overigens is het gebruik van kleurtemperatuur in de praktijk lang niet altijd een kwestie van feiten en cijfers, maar veelal een kwestie van smaak. Zo ervaren veel Aziaten TL-licht als gezellig en huiselijk, terwijl Noord-Europeanen juist van warmer licht houden in huis (rond de 3000K).
LED te koud?
Een veelgehoorde klacht over LED is dat de ‘witte’ verlichting snel te koud oogt, dus te veel blauw in zich heeft. Dit was voorheen inderdaad het geval. Inmiddels is het ‘blauw-effect’ echter grotendeels geëlimineerd, vooral bij de kwalitatief betere LED-lampen. Ook LED-verlichting is tegenwoordig verkrijgbaar in verschillende neutrale tinten, van koel tot extra warm, en de kwaliteit van het witte LED-licht gaat met sprongen vooruit. Daarbij moet wel aangetekend worden dat witte LED-verlichting met aangename kleurtemperatuur en goede lichtkwaliteit vaak nog prijzig is. Daar staat tegenover dat de energiebesparing enorm is en dat LED-lampen vele malen langer mee gaan dan spaarlampen. De investering is dus hoger, maar binnen een paar jaar heeft die investering zichzelf gegarandeerd terugverdiend.
Gecorreleerde kleurtemperatuur
Hoe nu bepalen welke ‘witte’ kleurtemperatuur past bij het doel? Het American National Institute (ANSI) en de International Commission on Illumination (CIE) hebben samen standaarden bepaald voor de ‘gecorreleerde kleurtemperatuur’ van verschillende soorten lichtbronnen. Dat hebben ze ook voor LED-verlichting gedaan met een kleurtemperatuurwaarden tussen de 2700K en 6500K. Zo is een vergelijking tussen LED-verlichting en andere soorten verlichting mogelijk. Voor LED ziet de gecorreleerde kleurtemperatuur van ANSI en CIE er als volgt uit:
Extra warm wit: 2700K
Warm wit: 3000 K
Wit: 3500K
Fris wit: 4000K
Daglicht: 5000K
Koel daglicht: 6500K
Maar… kleurtemperatuur zegt niet álles
Kleurtemperatuur zegt overigens niet alles over de sfeer die verlichting oplevert. Als het gaat om directe waarneming van de lichtbron, is kleurtemperatuur dé factor om rekening mee te houden. Maar een lamp beschijnt ook de omgeving en bepaalt ook via die weg de sfeer. En daarover zegt kleurtemperatuur dan weer vrij weinig. In het volgende deel van deze serie over LED en licht daarom meer over kleurweergave. Kleurweergave geeft informatie over de indruk die een lamp achterlaat op de directe omgeving, en dus iets over de sfeer die een lamp uitstraalt.